Borderline Kişilik Bozukluğu ve Şema Terapi

Borderline kişilik bozukluğu (BKB) bireylerde yarattığı ciddi sıkıntı ve işleyişte bozulma ile karakterize olmuş, bireyleri sınırlandıran, yaygın bir psikiyatrik bozukluktur. BKB’li hastalar davranışsal, kişiler arası ilişkiler, kimlik ve biliş ile ilgili alanlarda sorunlar yaşarlar (Farrell, Shaw, & Webber, 2009). BKB’li bireylerde gözlemlenen kişilik (benlik ve kişiler arası) işlevselliğinde bozulmalar ve patolojik olarak oluşan kişisel özelliklerin varlığı gözlemlenen temel özelliklerdendir. Bu bireylerde dürtüsellik, negatif etki, sorunlu ilişkiler, yoğun ve dalgalanan duyguların kontrolsüzlüğü gözlemlenir (American Psychiatric Association, 2013).

BKB’li hastaların büyük çoğunluğu çocukluk dönemleri boyunca cinsel, fiziksel ya da duygusal istismara uğramıştır ve bu erken dönem travmalarının BKB gelişiminde etkisi olduğu düşünülmektedir (Ogata et al., 1990; Weaver & Clum, 1993). Yapılan bir çalışmada; mizaç, güvensiz bağlanma, çocuğun gelişim evresi ve olayların meydana geldiği toplumsal durumla birlikte görülen travmatik deneyimlerin, hastanın benliği ve çevresindeki diğerleri hakkında işlevsel olmayan yorumların ortaya çıkmasına sebep olduğu raporlanmıştır (Zanarini, 2000). BKB’li bireylerde düzensiz bağlanma görülmektedir. Bunun sebebi de çocukken tecrübe ettikleri çözümlenemeyen durumlardır. Bu yüzden BKB’li bireylerde gözlemlenen sorunlar ciddi ve karmaşıktır ve terapist açısından da zorlu bir görevdir. Bu noktada Şema terapi BKB hastasının kendi yarattığı işlevi olmayan kalıpları kırarak daha iyi bir yaşam sürmesini sağlar ve terapiste de tedavi modeli sunar. Young’a (2003) göre kişilik bozukluklarını tedavi etmek için, tedavinin süresini uzatmak, hastanın çocukluk deneyimlerini daha fazla irdelemek ve terapatik ilişkinin (hasta ile terapist arasındaki ilişki) doğasına ve gücüne daha fazla önem vermek gereklidir. Sonuç olarak, Young maladaptif çocukluk şemalarını kategorize ederek ve sistemleştirerek Gestalt tekniği ve duyguya odaklanmış terapilerle birleştirmiştir (Young, Klosko, & Weishaar, 2003). Young’a göre herkes çocukluğu boyunca şema geliştirir. Şema çocuklukta ortaya çıkan ve kendini bazı davranış, duygu ve düşüncelerle belli eden organize bir bilgi yapısıdır. Bir şema direk olarak ölçülemezken, hastanın yaşam öyküsünü analiz ederken ya da mizaç ve yetenekleriyle nasıl başa çıktığını gözlemlerken ölçülebilir. Bu süreç, hastanın sosyal durumlardaki davranışlarını terapistle paylaşırken daha da belirginleşir. Sağlıklı şemalar, çocuk temel ihtiyaçlarını karşıladığında gelişir. Bu da çocuğun diğer bireyler ve dünya hakkında bir bütün olarak pozitif imaj geliştirmesine sebep olur. Çocuğun temel ihtiyaçları (güvenlik, otonomi vb) karşılanmadığında ve/veya travmatik bir olayla karşılaşıldığında uyumsuz şemalar ve bunlarla başa çıkma stratejileri gelişir. Young 18 farklı şema tanımlamıştır (Young et al., 2003).

BKB’li hastalarda eş zamanlı olarak farklı şemalar gözlemlenmektedir. Duygu, düşünce ve davranış modellerindeki ani değişimleri göz önünde bulunduran Young, borderline için 5 şema modu geliştirmiştir (Young et al., 2003). BKB hastası kendisini rahatsız etmeyen bir durum içinde bulunduğunda, dışarıdan gözlemleyici, hastanın kendisini tehdit edici bir durumda hissetmesine karşıt olarak onun tamamen farklı bir kişiliğini gözlemlemektedir. Normal şartlar altında oldukça rahat duygu durumu olan bu bireylerin, örneğin, önemli bir figür tarafından terk edilme tehdidi ortaya atıldığında, dışarıdan biri bu bireylerde çok üzgün ve teselli edilemeyen “genç çocuğu” görür. Çok kısa süre içinde BKB’li hasta güçlü bir mod ya da duygudan diğerine geçebilir. Young’un BKB için önerdiği 5 mod: kopuk korungan, terk edilmiş ve kötüye kullanılmış çocuk, kızgın çocuk, cezalandırıcı taraf ve sağlıklı erişkindir. Şema terapi, sağlıklı erişkini güçlendirerek, çocuk tarafları eğiterek hastanın duygularını kontrol altına almasını sağlar (Young et al., 2003).

Kaynaklar

Association, American Psychiatric. 2013. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®). American Psychiatric Pub.

Farrell, Joan M, Ida A Shaw, and Michael A Webber. 2009. “A Schema-Focused Approach to Group Psychotherapy for Outpatients with Borderline Personality Disorder: A Randomized Controlled Trial.” Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry 40 (2). Elsevier: 317–28.

Ogata, Susan N, Kenneth R Silk, Sonya Goodrich, Naomi E Lohr, Drew Westen, and Elizabeth M Hill. 1990. “Childhood Sexual and Physical Abuse in Adult Patients with Borderline Personality Personality Disorder.” The American Journal of Psychiatry 147 (8). American Psychiatric Association: 1008.

Weaver, Terri L, and George A Clum. 1993. “Early Family Environments and Traumatic Experiences Associated with Borderline Personality Disorder.” Journal of Consulting and Clinical Psychology 61 (6). American Psychological Association: 1068.

Young, Jeffrey E, Janet S Klosko, and Marjorie E Weishaar. 2003. Schema Therapy: A Practitioner’s Guide. Guilford Press.

Zanarini, Mary C. 2000. “Childhood Experiences Associated with the Development of Borderline Personality Disorder.” Psychiatric Clinics 23 (1). Elsevier: 89–101.